SMALVOS

Bažnytkaimis Zarasų rajone, 11 km nuo Turmanto. Seniūnaitijos centras. Tautinė gyventojų sudėtis įvairi – gyvena lietuviai, lenkai, rusai, baltarusiai. Yra Smalvų Švč. Mergelės Marijos Rožančinės bažnyčia (pastatyta 1857 m.) su varpine, biblioteka, kaimo sale. Sovietmečiu buvo M. Melnikaitės kolūkio gyvenvietė.

Apie Smalvų dvarą žinoma nuo 1580 m. Tada jis priklausė Keblauskams, 1600 m. atiteko Podbereskiams, vėliau Smalvas valdė Gintautai ir Bartoševičiai. 1812 m. per Lietuvą traukę prancūzai Smalvas sudegino, sunaikino vienuolyną, kuris veikė 1600–1832 m. 1920 m. Smalvos pateko į lietuvių-lenkų kovų fronto liniją. Smalvos liko lenkų pusėje iki 1939 m. rudens.

Literatūra

Smołwy, Smołweczki. Słownik geograficzny Królewstwa Polskiego i innych krajówsłowiańskich, 1880-1914, Warszawa: nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, Tom X, 914-915.
Smalvos. Mūsų Lietuva, T. 1, 1964, Bostonas: Lietuvių enciklopedijos leidykla, 642.

Pateikėjas

[Smołwy, MSz29] Pateikėja gimė Smalvelėse, 1929 metais, prieš karą tarnavo gydytojo Leščinskio dvare, lankė lietuvių mokyklą, baigė 6 klases. Moka lenkų, lietuvių ir rusų kalbas. Meldžiasi lenkiškai ir lietuviškai. Kolūkio laikais dirbo fermoje.

Audio įrašas

A pszódy my mieszkali tu tam była Litwa, a tu Polska była. My na samej granicy mieszkali w Litwie. Litewskie sołdaci pograǀniczniki nu jak tu powiedzieć byli, i moj tatuś tu do tej Polskiej, do Wilna przyjeżdżał dokumentami. Laszczynski taki, u pana doktora Laszczynskego on służył, pracował. Oǀna w pościelu leżała, ja rodziła sie dwadziestym dziawjontym, to oǀna jeszǀcze chodziła na nogach i była mojo krzesno matko, a monż jejny był doktorem Leszczynski, a tatuś moj już służył u ǀnich, a ziema była tu na polskaj stronie odana i czszeba była opłacac do Wilna chodzić. To jemu była, ten, nazywali sia teraz jak Zara|sej ten już raǀjon, a nazywał se Eżarenu już jaki tam raǀjon, już ja i zapomniała jak ji wymówić. To tutaj dokumenty jemu wydawali, on do Wilna jeździł opłacać te ziemi polska, ala on, ten pan, w Litwie nachodził sia. A ziemia czszymał w Polskaj. Przódy, przy, jak ja nie wiem, przy Piłsudzkim, jakim tam sposobem on ziemi dużo czszymał, jakich czterysta hektarów, czy pienset. Nu i moj tata tam opłacał im. I późnej jego wzieli do wójska, w Kownie w wójsku służył litewskim, zato że on już tu nachodził sie w litewskiej teri|toriji. No a ja, już on jak był w wojsku, ja tedy rodziła sie mała. Raniej też rano żenili sie, też i po dwadzieście i po dziwetnaście lat. Nu ji on tam czszy lata odsłużył, był w pisarni, chociaż on był nieuczony, mówił, nie jednej kłasy nie konczył. Różny podani pisał, wszysku jak czszeba, nicht tak uczony nie napisze, jaki on był udały i po rusku, i po polsku i po litewsku, jaki chcesz.
[a pšudy my mʼeškalʼi tů tam była lʼitva/ a tu pôlʼska była// my na samej granʼicy mʼeškalʼi v lʼitvʼe// lʼitevskʼe sołdacʼʼi pograǀnʼičnʼikʼi nu jak tu pôvʼedzʼʼecʼʼ bylʼi/ i moj tatusʼʼ tu do tej polʼskʼej / do vʼilʼna pšyježdžał dokumentamʼi// lʼαščynskʼi takʼi/ u pana doktora lʼαščynskʼego uon słužył / pracovał// uoǀna f posʼcʼʼelʼʼu lʼʼežała/ ja rodzʼʼiła sʼʼe dvadzʼʼestym dzʼʼαvʼjontym/ to oǀna ješǀče xodzʼʼiła na nogax i była mojo kšesno matko/ a monš jejny był doktorem lʼeščynskʼi/ a tatusʼʼ moj juš słužył u ǀnʼix/ a zʼʼemʼa była tu na polʼskaj stronʼα uodana i čšeba była opłacacʼ do vʼilʼna xôdzʼicʼʼ/ to jemu była/ ten/ nazyvalʼi sʼʼα teraz jak zara|sej ten juš raǀjon/ a nazyvał sʼʼe ežαrenu juš jakʼi tam raǀjon/ juš ja i zapomnʼała jak ji vymuvʼicʼʼ// to tutaj dokumenty jemu vydavalʼi/ uon do vʼilʼna jezʼʼdzʼʼił opłacacʼʼ te zʼʼemʼi pôlʼskʼα/ alʼα on ten pan v lʼitvʼe naxodzʼʼił sʼʼα// a zʼʼemʼa čšymał f polʼskaj// pšudy/ pšy jak ja nʼe vʼem/ pšy pʼiłsuckʼim/ jakʼim tam sposobem on zʼʼemʼi dužo čšymał jakʼix čterysta ɤektaruf/ čy pʼenset// nu i moj tata tam opłacał im// i puźnʼej jegů vźelʼi do vujska / v kovnʼe v vujsku słužył lʼitevskʼim/ zato že uon juš tu naxodzʼʼił sʼʼe v lʼitefskʼej terʼitorʼiji// no a ja/ juš on jag był v vojsku ja tedy rodzʼʼiła sʼʼe mała// ranʼej teš rano ženʼilʼi sʼʼe/ teš i po dvadzʼʼesʼʼcʼʼe i po dzʼʼivʼetnasʼʼcʼʼe lʼat// nu ji uon tam čšy lʼata otsłužył/ był f pʼisarnʼi/ xocʼʼaš on był nʼeučony/ muvʼił/ nʼe jednej kłasy nʼe končył// ružny podanʼi pʼisał/ fšysků jak čšeba/ nʼixt tak učony nʼe napʼiše jakʼi on był udały i po rusku/ i po polʼsku i po lʼitevsku/ jakʼi xceš]