ARNIONYS

Arnionys – kaimas Molėtų rajono savivaldybės teritorijoje, 3 km į pietryčius nuo Joniškio miestelio. Seniūnaitijos centras. Kaimo vakariniame pakraštyje yra Arino ežeras, rytiniame – Arnionių miškas. Kaime yra koplyčia, paštas, 1912 m. kaime atidaryta pradinė mokykla, 1948–1998 m. buvusi septynmetė, aštuonmetė, devynmetė. 1955 m. įsteigta biblioteka. Gyvenvietėje taip pat išlikusi dvaro sodyba (XVIII a. pabaiga – XIX a. pradžia), kurią sudaro klasicistiniai vienaukščiai rūmai su mezoninu ir monumentaliu šešių dorėniškųjų kolonų portiku, svirnas bei arklidės, abu su 12 kolonų kolonadomis, du sargo nameliai, kalvė, vartai ir 10 ha parkas. XVI a. pradžioje dvarą su apylinkėmis Žygimantas Senasis padovanojo Narbutams. Vėliau kaimas priklausė Radviloms, Šveikovskiams, nuo 1765 m. Masalskiams, nuo 1792 m. Kostrovickiams, nuo 1859 m. atiteko J. Tiškevičiui. XIX a. pabaigoje ichtiologas Mykolas Girdvainis įrengė žuvininkystės ūkį. Arnionys sovietų laikais garsėjo savo žuvivaisos įmone ir plaukiojančių paukščių veisykla. Šalimais buvo įrengtas tvenkinių kompleksas.

Literatūra

Arnionys. Mažoji lietuviškoji tarybinė enciklopedija, T. I (A–J), Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1966, 99.
Arnionys. Lietuviškoji tarybinė enciklopedija, T. I, Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 1976, 364 psl.
Arnionys I. Tarybų Lietuvos enciklopedija, T. I (A-Grūdas), Vilnius: Vyriausioji enciklopedijų redakcija, 1985, 107.
Arnionys. Visuotinė lietuvių enciklopedija, T. II (Arktis-Beketas),Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2002, 40.
Krzywicki, Tomasz, 2005, Litwa. Przewodnik, Oficyna wydawnicza „Rewasy“, 313–314.Słownik geograficzny
Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, 1880-1914, Warszawa: nakł. Filipa Sulimierskiego
Władysława Walewskiego, Tom VII, 595.
Arnionys. Visuotinė lietuvių enciklopedija, T. II (Arktis-Beketas), Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2002, 40.

Pateikėjas

[Arnionys, SB41] Pateikėja moteris, gimusi 1941 metais Arnionių kaime. Kalba lenkiškai, lietuviškai ir rusiškai. Su vyru kalba lenkiškai, o su vaikais nuo pirmo vyro – lietuviškai. Mokėsi lietuvių mokykloje, baigė aštuonias klases. Dirbo paukštyne inkubatoriaus vedėja.

Audio įrašas

Ja i mlełam żernami tymi to i chleb piekć przychodziło sie i sama piekłam, i mlełam. Sama namiela, upieka. (Może pani opowie, jak ten chleb piekli? Jak trzeba było zarozczynić? Do czego rozczyniali?) Nu takie cyberki byli i, i teraz, to ja nie wiem jak tam, żeby by upiekć chleb, a przódy , to zrobio kwas taki w tej, w tym, tym naczyniu, co taki, taki niemały, nu i potem tak zleji ten kwas, zlewami, a te kwasowiny , taka gęstwinka, to z mąki żeż ten kwas robi sie żytni. Zostaji sie i to mieszami, rozczyniam ten chleb. Tak zamieszami i wtedy już on zaczni podymować sie na jutro. (Bez drożdży, bez niczego?) Bez drożdży, bez drożdży. I wtedy, już wtedy odmieszujim , silnie wymiesim, i wtedy znów zaczni podymować sie, nacieplim piec, rzuca papier, wymiota wszystko. Taki nu na długim kiju, jak powiedzieć, na długim takim kiju i jodły gałęzi przywionży sie tutaj i wtedy tymi jodływymi wo wymiecim wszystko w piecu zrazu i wrzucim papier. Jeżeli papier pali sie, to jeszcze za dużo, albo bjały wierzch taki już, to już nagrzawszy sie dobrze. I wtedy robim na takiej łapacie, taka też na długim koncu łapata taka, zrobim chlebak, pierwsza, pierwszy przeżegnami i do pieca. Posypim mąko zrazu ta, ta łapata, wtedy robim ta ciasta tak ładnie. (A potem jak ten chlebek upiecze się i odkrajasz pierwszy kawałeczek, to jak on nazywa się?) A ot ja tego nie wiem... (Okrajec...) Okra…, a tak. Okrajec. (Okrajec pierwszy czy ostatni okrajec?) Okrajec chiba ostatni. Okrajec chiba ostatni... (Tak może być?) Mnie zdaj sie, że ostatni. (A te kawałeczki kolejne, jak krojisz, to jak u was nazywali? Mówią: „Otkroj ty mnie...“) Skiba. (Skiba.) Tak zdaj sie. Skiba chleba.
[ja i ml’ełam žernam’i tym’i/ i xl’ep p’ekć pšyxodz’iło s’e/ i sama p’ekłam/ i ml’ełam / sama nam’el’a nap’eka// (Może pani opowie, jak ten chleb piekli? Jak trzeba było zarozczynić? Do czego rozczyniali?) nu tak’e cyberk’i byl’i / i teras to ja n’e v’am jag žeby up’akć xl’ep/ a pšudy to zrob’o kvas tak’i f tym načyn’u cyberk’i tak’e n’emałe nu i potym tak zl’eji ten kvas/ zl’evam’i/ a te kvasov’iny/ taka genstv’iŋka/ z moŋk’i žež zrob’i śe žytn’ej/ zostaji śe/ i to m’ešam’i/ roščyn’im ten xl’ep / tak zam’ešam’i / i ftedy juš on začn’e podymovac’ s’e na jutro // (Bez drożdży, bez niczego?) bez droždžy/ bez droždžy/ i ftedy/ juš ftedy odm’ešujim/ i śil’n’e vym’eśim / i ftedy on juž znof začn’e podymovać s’e/ naćepl’im p’ec// vžuca pap’er / vym’ota fšystko/ tak’e na dług’im k’iju / jak pov’edźać na dług’im tak’im k’iju dopuśćim vo/ ji juodły gałeńźi pšyvonžy śe tutaj / i ftedy tym’i jodłovym’i vo vym’ećim fšystko f p’ecu čyśćenko / i vžućim pap’er/ ježl’i pap’er pal’i śe/ to jišč`e za dužo/ al’bo b’jały v’eršx tak’i juš/ to juš nagžafšy śe dobže / i ftedy rob’im na tak’ej łapaće/ taka teš na dług’im koncu/ łapata taka / zrob’im xl’ebak/ p’erša ta pšežegnam’i i do p’eca / posyp’im moŋko zrazu ta łapata/ tedy rob’im te ćasta tak ładn’e// (A potem jak ten chlebek upiecze się i odkrajasz pierwszy kawałeczek, to jak on nazywa się?) a ot ja tego n’i v’em/ (Okrajec...) tak/ okrajec// (Okrajec pierwszy czy ostatni okrajec?) okrajec x’iba ostatn’i/ okrajec x’iba ostatn’i// (Może być) mn’e zdaj s’e že ostatn’i/ (A te kawałeczki kolejne, jak krojisz, to jak u was nazywali? Mówią: „Otkroj ty mnie...“) sk’iba/ tak zdaj śe/ sk’iba xl’eba]