VARĖNA

Varėna – miestas pietų Lietuvoje, Alytaus apskrityje, 51 km į pietryčius nuo Alytaus. Rajono ir seniūnijos centras. Stovi medinė Šv. arkangelo Mykolo bažnyčia (nuo 1933 m.), yra paštas, geležinkelio stotis. Dabartinėse Varėnos apylinkėse pagrindinė gyvenvietė nuo viduramžių buvo Varėna I (arba Senoji Varėna, tuomet vadinta tiesiog Varėna). Tačiau 1862 m. nutiesus Sankt Peterburgo–Varšuvos geležinkelį, geležinkelio stotis įkurta į pietus nuo Senosios Varėnos kaip Varėna II. Geležinkelis lėmė spartų naujosios gyvenvietės augimą. 1894 m. nutiestas Užnemunės geležinkelis į Alytų, tačiau po I pasaulinio karo išardytas. Prie judrios geležinkelio linijos prisišliejusi Varėna II vystėsi intensyviau. Sovietmečiu ji tapo administraciniu centru. 1980 m. abi Varėnos buvo formaliai sujungtos į miestą, pirmoji imta vadinti Varėnos Senamiesčiu, o antroji - Varėna. 1994 m. Varėnos vėl išskiriamos, Senamiestis gauna kaimo statusą, ir pakrikštijamas Senąja Varėna.

Literatūra

Varėna II. Mūsų Lietuva, T. I, Bostonas: Lietuvių enciklopedijos leidykla, 1964, 415.
Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, Т. 22 (43), Петербургъ, 1897, 88. 
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, T. XVII, 571-572.

Pateikėjas

[Varėna, JP29] Pateikėja gim. 1929 metais, vietinė. Baigė 3 klases lenkų mokyklos, o paskui iki 9 klasių mokėsi lietuvių mokykloje. Jos mama nemokėjo lietuvių kalbos, o tėvas galėjo susikalbėti lietuvišai. Dabar pateikėja moka tris kalbas – lenkų, lietuvių ir rusų. Gali skaityti ir rašyti tomis kalbomis. Miestelyje dažniausiai kalba lietuviškai.

Audio įrašas

Było koszary, była szkoła. Było, wszystko było, stacia była. (I szkoła jaka była? Ile klas?) Siedym klas była. (Czy Pani do szkoły chodziła?) A jakżeż, ja chodziłam, do czszeciej klasy, z czszeciej klasy, po polsku uczyłam sie. O czszeciej przyszła Litwa tutej i zaczeli nas po litewsku uczyć, no i nie umieliśmy ni słowa po litewsku. A nicht u nas nie rozmawiali w domu, po polsku tylko mama rozmawiała, ojciec umiał po litewsku, ale on był w Ameryca, on w siemnastym roku wrócił z Ameryki. Nu on był jeszcze dzieckiem tedy, nu dziadek był tu w domu tutej przed samo wojno. Nu i ot tak. Dziadek był cieśla, też chodził po po... domy budował. (A dziadek skąd był? ) Oranski, on był z wioski, dziadek, dziadek z Murmów był, on or`anskowo rejona, tam. Nu jak dziadek, dziadek byli, nie było u ich ziemi, byli czszy syny, u dziadka. Nu jak on znaczy dorós, to nie było sz czego tam żyć, on ożenił sie na wdowie, nu Borty, o tu Burteli jest. Ożenił sie, i u jej byli swoje dzieci, ja ich nie znam, potym u jego byli swoje, nie wiem, ja nie, ja wiem, że ojciec był nasz. Mówili, że było wiencej, ja ich nie znam. (I wtedy dziadek kupił tutej dom?) W Oranach, i chciał kupić dom, zaczeła sie wojna, to wszystkie piniendzy zgineli. O tamty koniec kupił domu, a tu on sam dostroił ten dom. Powiatka tam postrojona, dobudowana. (I to po wojnie już?) Nu jak po wojnie, czternasty rok był.
[było košary/ była škoła// było/ fšystko było/ staća była// (I szkoła jaka była? Ile klas?) śedym kl’as była// (Czy pani do szkoły chodziła?) a jagžeš/ ja xodźiłam/ do čšećej kl’asy/ s čšećej kl’asy/ po pol’sku učyłam śe// o čšećej pšyšła l’itva tutej i začel’i nas po l’itefsku učyć/ no i n’e um’el’iśmy n’i słova po l’itefsku// a n’ixt u nas n’e rozmav’al’i v domu/ po pol’sku tyl’ko mama rozmav’ała/ ojćec um’ał po l’itefsku/ al’e on był v ameryca/ on v śemnastym roku vrućił z ameryk’i// nu on był ješče dźeck’em tedy/ nu dźadek był tu v domu tutej przet samo vojno// nu i ot tak// dźadek był ćeśl’a/ teš xodźił po po... domy budovał// (A dziadek skąd był? ) oransk’i/ on był z v’oski/ dźadek/ dźadek z murmuv był/ on or`anskovo rejona/ tam// nu jak dźadek/ dźadek byl’i/ n’e było u ix źem’i/ byl’i čšy syny/ u dźatka// nu jak on značy dorus/ to n’e było š čego tam žyć/ on ožen’ił śe na vdov’e/ nu borty/ o tu burtel’i jest// ožen’ił śe/ i u jej byl’i svoje dźeći/ ja ix n’e znam/ potym u jego byl’i svoje/ n’e v’em/ ja n’e/ ja v’em/ že ojćec był naš// muv’il’i/ že było v’encej/ ja ix n’e znam// (I wtedy dziadek kupił tutej dom?) v oranax/ i xćał kup’ić dom/ začeła śe vojna/ to fšystk’e p’in’endzy zg’inel’i// o tamty kon’ec kup’ił domu/ a tu on sam dostroił ten dom// pov’atka tam postrojona/ dobudovana// (I to po wojnie już?) nu jak po vojn’e/ čternasty rok był]